GEOGRAFIA regionu 13 czerwca 2004

Obszar, który chcemy szczególnie pokazać w naszym Informatorze obejmuje tereny zlokalizowane na wschód od Wisły i na północ od Bugu. Jak mówią mądrzy i znani ludzie w swoich dziełach, nie jest to dokładnie obszar pn-wsch Polski, jak i nie jest to tylko Warmia i Mazury.

Opisywany wycinek naszego kraju dzieli się na rozmaite podregiony i krainy. Właśnie w tym dziale chcemy bardzo ogólnie przedstawić podział geograficzny, administracyjny oraz krótką historię "naszej" Północno-Wschodniej Polski. To właśnie tu znajdziecie dokładną granicę między Warmią i Mazurami.

Podział pn-wsch Polski wg. Kondrackiego

Granica Warmii i Mazur

Geografia

Całość informacji "kręci się" u nas wokół jezior, które zlokalizowane są na terenie kilku pojezierzy, nizin, dolin, równin, międzyrzeczy, kotlin i wysoczyzn.

Wyniesione są one na 120 - 312 m.n.p.m. Tysiące lat temu, po tych terenach sunął lodowiec ze Skandynawii. Moreny tego lodowca utworzyły charakterystyczny krajobraz obfitujący w wysypiska glin, żwirów, piasków i głazów narzutowych. Pozostawił po sobie wiele dolin morenowych, spośród których wiele jest głębokich i wypełnionych wodą. Są to przepiękne jeziora, których brzegi wznoszą się w postaci zalesionych wzgórz morenowych. Krajobraz ten uzupełniają wspaniałe torfowiska i tereny podmokłe - bagna, na których nie jeden wróg utopił wielu swoich ludzi ... Doliny morenowe umożliwiły powstanie wielu cieków wodnych, które swoją malowniczością przyciągają wielu kajakarzy.

Proponujemy zapoznanie się z geografią tego terenu opisywaną przez Profesora Jerzego Kondrackiego.
Nasz obszar znajduje się na terenie części dwóch podprowincji: Pobrzeży Wschodniobałtyckich i Pojezierzy Wschodniobałtyckich.

Schematycznie rzecz ujmując Nizinę Wschodniobałtycko - Białoruską będącą prowincją, można podzielić na:

• Podprowincja: Pobrzeża Wschodniobałtyckie
• Makroregion: Pobrzeża Estońskie
• Makroregion: Nizina Estońska
• Makroregion: Pobrzeże Ryskie
• Makroregion: Pobrzeże Żmudzko-Kuroński
• Makroregion: Nizina Staropruska
• Makroregion: Nizina Środkowolitewska
• Makroregion: Wysoczyzny Żmudzko-Kurońskie
• Makroregion: Nizina Semigalska

• Podprowincja: Pojezierza Wschodniobałtyckie
• Makroregion: Pojezierze Wdzemsko-Estońskie
• Makroregion: Równina Ewikszty
• Makroregion: Pojezierze Łatgalskie (Inflanckie)
• Makroregion: Pojezierze Brasławskie
• Makroregion: Równina Płocka
• Makroregion: Pojezierze Białoruskie

• Makroregion: Pojezierze Litewskie
  W swoim zasięgu ma ostatnie fazy zlodowacenia. Na terenie Polski tylko część pojezierza. Klimat jest tu kontynentalny i wyróżnia się najniższymi temperaturami (średnia roku to około 6°C). Zima trwa dość długo - prawie 4 miesiące. Lasy typu subborealnego - większe kompleksy to Puszcza Augustowska i Puszcza Rudnicka. Zachodnia część Pojezierza Litewskiego często nazywana jest Pojezierzem Suwalsko-Augustowskim.

• Mezoregion: Puszcza Romincka
  To teren w dorzeczu Pregoły obfitujący w liczne pagórki morenowe. Nazwa pochodzi od cieku Rominty inaczej nazywanego Błędzianką. W polsce to około 180 km². Jezior jest mało natomiast sporo lasów sosnowo-świerkowych, borów, grądów i terenów bagiennych. Zachodnia granica to Kraina Węgorapy, południowa to Wzgórza Szeskie i Pojezierze Zachodniosuwalskie, a wschodnia to Pojezierze Wschodniosuwalskie.

• Mikroregion: Niecka Gołdapska
• Mikroregion: Lasy Romnickie

• Mezoregion: Pojezierze Zachodniosuwalskie
  Granica północna i zachodnia to ciek Jarka. Zajmuje powierzchnię około 830 km². Na tym terenie znajduje się sporo jezior długich i przepływowych (min. Rospuda, Garbaś, Sumowo) i kilka rzek (min. Rospuda). Podzielone na mikroregiony: Garb Przerośli (teren wododziału Będzianki, Czarnej Hańczy i Rospudy), Wzniesienie Oleckie (na zachód od Rospudy), Pagórki Przebrodzkie (na wschód od Rospudy).

• Mikroregion: Garb Przerośli
• Mikroregion: Wzniesienie Oleckie
• Mikroregion: Pagórki Przebrodzkie

• Mezoregion: Pojezierze Wschodniosuwalskie
  Granica zachodnia to Będzianka i Czarna Hańcza w górnym biegu. Większość terenów po stronie litewskiej. Powierzchnia w Polsce to niecałe 1,5 tys. km². Krajobraz to głębokie rynny, wąwozy, ozy i wały po morenach czołowych lodowca, ogromne ilości jezior i cieków wodnych, na terenach, których utworzono przepiękne rezerwaty przyrodnicze i archeologiczne. Na tym terenie znajduje się najgłębsze nasze jezioro - Hańcza (ponad 108 m), z którego wypływa Czarna Hańcza.

• Mezoregion: Równina Augustowska

• Makroregion: Pojezierze Mazurskie
  Zlokalizowane jest między: Pojezierzem Iławskim na zachodzie, Niziną Staropruską na północy, Pojezierzem Litewskim na wschodzie. Zajmuje powierzchnie ponad 13 tys. km². Krajobraz bogaty jest w jeziora wytopiskowe. Właśnie na tym terenie zbliżają się do siebie główne fazy zlodowacenia wiślańskiego, których było trzy: leszczyńska, poznańska i pomorska. W fazie poznańskiej lodowiec maił postać dwóch łukowatych wygięć. Centrum takiego "wygięcia" było mocno obniżone i jedno z nich obecnie zaadoptowała pod swoje potrzeby Łyna, natomiast w części wschodniej kilka znacznej wielkości jezior. Później jeszcze lodowiec zatrzymywał się kilka razy, w efekcie czego pozostawił kilka ogromnych brył lodu. Pozostałością po tym, są miedzy innymi jeziora: Śniardwy czy Mamry. Przez Pojezierze Mazurskie przebiega dział wodny bezpośredniej zlewni Bałtyku (z południowego zachodu na północny-wschód).
  Na tych terenach dominuje subborealny świerk, borealne gatunki roślin zielonych i reliktowe gatunki tundrowe. Największe połacie lasu występują w południowej części regionu - Puszcza Piska i Lasy Napiwodzkie. Istnieje również wiele torfowisk bogatych w roślinność bagienną.

• Mezoregion: Pojezierze Olsztyńskie
  To zachodnia część Pojezierza Mazurskiego. Na północy sąsiaduje z Równią Ornecką, Wzniesieniami Górowskimi, Równiną Sępopolską, od wschodu z Pojezierzem Mrągowskim, od południa z Równiną Mazurską, Garbem Lubawskim, a od zachodu z Pojezierzem Iławskim. Zajmuje obszar prawie 4 tys. km². Pojezierze to tworzy siedem koncentrycznych łuków morenowych rozłożonych po wschodniej i zachodniej stronie Łyny, która płynie z południa na północ. Obszar ten, dwadniany jest także przez Pasłękę - w zachodniej części i Drwęce - w południowo zachodniej części. Na tym terenie istnieje sporo jezior. Największe kompleksy leśne w części południowej - Puszcza Nidzka i w zachodniej części - Lasy Taborskie. Na terenach leśnych utworzono bardzo dużo rezerwatów i obszarów chronionych.

• Mezoregion: Pojezierze Mrągowskie
  Jest to środkowa część Pojezierza Mazurskiego. Na zachodzie graniczy z Pojezierzem Olsztyńskim (granice wyznaczają pasma morenowe ciągnące się północnego-wschodu na wschód), na wschodzie z Krainą Wielkich Jezior Mazurskich, na północy z Równiną Sępopolską, a na południu z Równiną Mazurską. Zajmuje powierzchnie prawie 2 tys. km². Na tym terenie przebiegają południkowo rynny lodowcowe a równoleżnikowo siedem łańcuchów moren. Jest to najwyżej położony region spośród przyległych do niego. Największe kompleksy leśne w części południowej na skraju regionu.

• Mezoregion: Kraina Wielkich Jezior Mazurskich
• Mezoregion: Kraina Węgorapy
• Mezoregion: Wzgórza Szeskie
• Mezoregion: Pojezierze Ełckie
• Mezoregion: Równina Mazurska

Geografia turystyczna
Województwo warmińsko-mazurskie na tle Polski - 2003/2004 rok

Powierzchnia: 24.203 km²; 7,7% powierzchni kraju. Podział administracyjny: 21 powiatów, w tym dwa grodzkie (m. Elbląg, m. Olsztyn); 116 gmin.

Ludność

• liczba ludności 1.469 tys., 3,8% ludności kraju, 12. miejsce
• współczynnik urbanizacji 60.2%, 9. miejsce w kraju, 49 miast, 3871 wsi
• gęstość zaludnienia 61 osób/km² (kraj 123 osoby/km²)
• struktura ludności według płci i wieku: na 100 mężczyzn 104 kobiety
• przyrost naturalny 2,3 na 1000 ludności, 1. miejsce w kraju
• saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych 1,9 na 1000 ludności (kraj 0,4)
• bezrobotni 28,9%

Regiony fizycznogeograficzne województwa

1. Pobrzeże Gdańskie
• Żuławy Wiślane
• Wysoczyzna Elbląska
• Równina Warmińska
• Wybrzeże Staropruskie
2. Nizina Staropruska
• Wzniesienia Górowskie
• Równina Ornecka
• Równina Sępopolska
3. Pojezierze Iławskie
4. Pojezierze Chełmińsko-Dobrzyńskie
• Pojezierze Brodnickie
• Dolina Drwęcy
• Garb Lubawski
5. Pojezierze Mazurskie
• Pojezierze Olsztyńskie
• Pojezierze Mrągowskie
• Kraina Wielkich Jezior Mazurskich
• Kraina Węgorapy
• Wzgórz Szeskie
• Pojezierze Ełckie
6. Fragment Pojezierza Litewskiego
• Puszcza Romincka

Wody powierzchniowe regionu:

• Rzeki: Łyna, Wkra, Pasłęka, Węgorapa, Ełk, Krutynia, Pisa
• Jeziora: 35% powierzchni jeziornej w Polsce, 5% powierzchni regionu.
  • typy genetyczne jezior: morenowe, rynnowe, wytopiskowe, poligenetyczne.
  • największe jeziora: Śniardwy, Mamry, Jeziorak, Niegocin, Roś
  • najgłębsze jeziora: Wuksniki – 68 m, Babięty Wielkie 65 m, Piłakno 56,6 m, Ełckie 55,8 m, Isąg 54,5 m, Wulpińskie 54,4 m, Łańskie 53,8 m, Pluszne 52,0 m

Gospodarka regionu

1. Główne gałęzie przemysłu: Stomil Olsztyn (Olsztyn, branża chemiczna), ABB Alstrom Power (Elbląg, branża elektromaszynowa), MM International (Olsztyn, branża meblarska), Morliny (Ostróda, branża mięsna), Mazury (Ełk, branża mięsna), Indykpol (Olsztyn, branża mięsna), Elbrowery Company (Elbląg, branża spożywcza), Ekodrob (Iława, branża mięsna), OSM Mrągowo (Mrągowo, branża mleczarska).
2. Struktura użytkowania ziemi:
   • użytki rolne - 54% powierzchni (kraj 59%), w tym orne 37,2% (kraj 45%)
   • łąki i pastwiska - 16,5% powierzchni (kraj 13,2%)
   • sady 0,2% (kraj 0,8%)
3. Struktura własnościowa gospodarstw
   • 72,3% użytków rolnych – gospodarstwa indywidualne
   • struktura wielkości gospodarstw indywidualnych
   • dzierżawy – najczęściej spotykana forma użytkowania
   • Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa
4. Lasy - 29,6% powierzchni regionu. Największe kompleksy leśne: Puszcza Piska, Puszcza Romincka, Puszcza Borecka, Lasy Napiwodzko-Ramuckie, Lasy Taborskie i Iławskie.

Ochrona przyrody

1. Parki krajobrazowe – 8 parków: Brodnicki, Górznieńsko-Lidzbarski, Mazurski, Pojezierza Iławskiego, Puszczy Rominckiej, Welski, Wzniesień Elbląskich, Wzgórz Dylewskich.
2. Rezerwaty przyrody - 102 rezerwaty: rezerwaty o randze międzynarodowej wpisane na listę Konwencji Ramsar (Jezioro Karaś, Jezioro Łuknajno, Jezioro Siedmiu Wysp -Oświn); leśne (Buki Wysoczyzny Elbląskiej, Sosny Taborskie, Kadyński Las, Królewska Sosna, Las Warmiński); torfowiskowe (Mszar, Redykajny); faunistyczne (Jezioro Drużno, Ostoja Bobrów na Rzece Pasłęce) ; wodne (Rzeka Drwęca); krajobrazowe i geologiczne (Dolina Rzeki Wałszy, Jezioro Kośno, Źródła Rzeki Łyny im. prof. R. Kobendzy)
3. pomniki przyrody – 2173 pomniki (Dąb im. J. Bażyńskiego w Kadynach, Aleja Dębowa w Sztynorcie, Dęby Królewskie w Rucianem, Tatarski Kamień koło Nidzicy, Diabelski Kamień w Bisztynku)
4. obszary chronionego krajobrazu - 67 obszarów, co stanowi 53% (kraj 31%)

Zagospodarowanie turystyczne regionu

1. Miejsce turystyki w gospodarce regionu - 67,5 tys. miejsc noclegowych – 9% bazy krajowej, 4. miejsce w kraju
2. Obiekty turystyczne - hotele 68, motele 7, pensjonaty 36, domy wycieczkowe 11, schroniska młodzieżowe 26, kempingi 15, pola biwakowe 22, stadniny koni i kluby jeździeckie 67.
3. Szlaki żeglugowe - system dróg wodnych Pojezierza Iławskiego (Kanał Ostródzko-Elbląski 80,4 km; Ostróda–Miłomłyn–Iława 47,2 km; Ostróda-Stare Jabłonki–Staszkowo 16,9 km), system żeglugowy w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich (Giżycko-Wegorzewo 25,2 km, Giżycko–Mikołajki 37,2 km, Mikołajki–Ruciane-Nida 19,2 km, Mikołajki–Pisz 25 km)
4. Najważniejsze szlaki kajakowe (szlak rzeki Krutyni 106 km, szlak rzeki Drwęcy Ostróda–Toruń 214 km, szlak rzeki Szelążnicy Stare Jabłonki-Ostróda 21 km, szlak rzeki Łyny Kurki–Bartoszyce 160 km, spływ rzeka Sapiną Kruklanki–Węgorzewo 26 km).