Obszary chronione

Rezerwat ornitologiczny o powierzchni 710 ha utworzony w celu ochrony jednej z najliczniejszych w Europie i największej w Polsce kolonii łabędzia niemego (Cygnus olor) liczącej około 2500 osobników (tylko 20 par wywodzi młode), należące do najpiękniejszych, a zarazem dość rzadkich przedstawicieli rodziny fauny ptaków oraz innych ptaków wodnych i błotnych jak łyski, kormorana, żurawia, mewy śmieszki.

Odbywają tu lęgi kaczka hełmiatka, gatunek występujący głównie w rejonie Morza Azowskiego i Kaspijskiego. W rezerwacie tym odbywa rozród lub przebywa poza sezonem lęgowym około 175 gatunków ptaków i około 30 gatunków ssaków.

W 1977 roku decyzją Biura Międzynarodowej Rady Koordynacyjnej programu "Człowiek i Biosfera" (MaB) pod egidą UNESCO, jezioro Łuknajno zostało uznane za składnik międzynarodowej sieci rezerwatów biosfery. W 1978 roku wpisano Łuknajno na listę międzynarodowych rezerwatów Konwencji RAMSAR, chroniącej obszary ptaków wodnych.

Jezioro należy do sieci Natura 2000.

Rezerwat krojobrazowo-ornitologiczny o powierzchni 373,3 ha.

Rezerwat chroni rozległe i płytkie zarastające jezioro, stanowiące właściwie odnogę jeziora Śniardwy, wraz z wyspą i lasami. Rezerwat ten stanowi miejsce lęgowe wiele gatunków ptaków wodnych i błotnych oraz miejsce gniazdowania rzadkich ptaków drapieżnych. Są wśród nich: łabędź niemy, czapla siwa, kokoszka wodna, łyska, kaczka krzyżówka, perkoz dwuczuby, bielik, kania czarna i ruda.

Jest to jezioro eutroficzne z dobrze wykształconą i zachowaną roślinnością wodną, której głównym składnikiem jest trzcina pospolita. Jej skupiska wnikają daleko w obręb powierzchni wodnej. Jezioro otaczają skupiska roślinności turzycowej, zarośli wierzbowych, a miejscami lasów olszowych.

Rezerwat florystyczny o powierzchni 15,8ha.

Rezerwat został utworzony w celu zachowania stanowiska kłoci wiechowatej oraz innych rzadkich roślin jak: jezierza giętka i przesiąkra okółkowa (podawana w literaturze, ale ostatnio nie odnaleziona). Jest to jezioro śródleśne z silnie zarośniętymi brzegami. Zespół trzciny pospolitej okala niemal całe jezioro pasem równej szerokości. Na skraju tego zespołu występuje szuwar kłoci wiechowatej. Dno jeziora pokryte jest mułem o grubości warstwy dennej średnio 3,7 m. Na uwagę zasługuje również bogactwo mchów.

Projektowany rezerwat o powierzchni 1 567,5 ha dla ochrony głębokiego, mezotroficznego jeziora o dużej głębokości (51 m), zasobnego w rybę łososiowatą - sielawę. W jeziorze tym występuje rzadki reliktowy skorupiak Pallasea quadrispinosa. Jezioro razem z otaczającymi je lasami tworzy wyjątkowo piękną krajobrazową scenerię , zwłaszcza w czasie zachodów słońca. Spotykamy tu rzadkie gatunki ornitofauny takie jak: bielik, puchacz, kania ruda, oraz żerujące tu czaple siwe.

Rezerwat "Jasne" utworzony w 1988r., obejmuje jez. Jasne (pow. 11,19ha), jez. Luba (pow. 2,42ha), torfowisko oraz otaczające drzewostany. Łączna powierzchnia rezerwatu wynosi 106,30 ha. Jez. Jasne, skrajnie oligotroficzne, powstałe po wytopieniu bryły lodu zalegającej w grubych warstwach piasku, charakteryzuje się wyjątkową przejrzystością wody. Światło dociera do 14-15 m. Jest wyjątkowo ubogie, o wysokiej kwasowości wody (ph=4,3), co znajduje swoje odbicie w ubóstwie fauny i flory. Z kolei jez. Luba jest jeziorem dystroficznym otoczonym przez szerokie pło torfowe, ciągnące się wąską rynną w kierunku północnym. Rozwija się tam szerokie spektrum roślinności torfowiskowej począwszy od torfowiska niskiego, przez przejściowe do fragmentów zubożałej postaci torfowiska wysokiego. Specyfiką rezerwatu jest istnienie obok siebie tych dwóch zupełnie odmiennych układów przyrodniczych jakim jest ubogie jez. Jasne i zróżnicowane florystycznie jez. Luba.

Rezerwat "Jezioro Gaudy" - utworzony w 1957r. obejmuje jez. Gaudy oraz przylegające do jeziora od strony wschodniej bagna. Powierzchnia rezerwatu wynosi 332,53 ha. Celem ochrony jest zachowanie miejsc lęgowych ptactwa wodno-błotnego oraz zespołów roślinności torfowiskowej.

Występują tu takie gatunki jak: bąk, podgorzałka, krakwa, cyranka, żuraw, kropiatka, zielonka, wodnik, strumieniówka, świerszczak, podróżniczek, słowik szary. Jesienią na jeziorze gromadzi się do kilku tysięcy ptaków wodnych, które znajdują tu bezpieczne miejsce żerowania i odpoczynku. Okoliczne bagna są z kolei noclegowiskiem żurawi, które w latach 80. na jesiennych przelotach gromadziły się w liczbie 2000-3000 osobników. Aktualnie stada te nie przekraczają kilkuset osobników. W 1998r. introdukowano bobry, które osiedliły się zarówno w rezerwacie, jak i na obrzeżach tworząc niewielkie rozlewiska.

Rezerwat jest trudno dostępny ze względu na rozległe i niebezpieczne bagna. Taflę jeziora można zobaczyć jedynie od strony wsi Rudniki i Kamieniec.