Rzeki, źródła i kanały

Rzeka płynie w malowniczej dolinie. Zaczyna swój bieg z jez. Wałpusz, a kończy za miejscowością Sędrowo, jako dopływ Omulewu.
Nad rzeką znajdował się kiedyś młyn i kuźnica hutnicza. Wytapiano tu rudę darniową. Miejsce to znajduje się około 3 km od wsi Rudka.

Wałsza, mimo że płynie na nizinach Polski, to ma na niektórych odcinkach charakter rzeki górskiej. Spadek na niektórych odcinkach dochodzi do 5,13%.
Na sześciokilometrowym odcinku poniżej zapory hydroelektrowni w Pieniężnie, rzeka tworzy przełom w paśmie wzgórz morenowych i płynie głębokim wąwozem o stromych ścianach mających około 50 metrów wysokości. Ten odcinek Wałszy, jest krajobrazowo-morfologicznym rezerwatem przyrody, prowadzi tamtędy pieszy szlak tzw. Kopernikowski.

Po niemiecku nazywana jest Walsch (1926r.), Walscha (1595r.), Walsche (1374r.), Walske (1317r.), Walsca (1289r.).

Jest to największy, lewobrzeżny dopływ Drwęcy. Welski Park Krajobrazowy swoją nazwę wziął od przepływającej centralnie przez jego obszar rzeki Wel. Rzeka Wel często zmienia kierunek biegu, generalnie ma jednak przebieg południkowy. Od źródeł do Ciborza (k. Lidzbarka) płynie w kierunku południowo-zachodnim, po czym gwałtownie zmienia bieg na północno-zachodni. W okolicy miejscowości Bratian (k. Nowego Miasta Lubawskiego) wpada do Drwęcy. Wel na teren Parku wpływa w rejonie miejscowości Szczupliny, a wypływa koło Lorek (na południe od Grodziczna), rozdzielona na dwa koryta, z których lewe nazwane jest Bałwanką.
Rzeka Wel ma bardzo duży potencjał energetyczny. Obecnie na rzece pracuje już kilka małych elektrowni wodnych, następne są w fazie projektów lub w budowie. Wszystkie znajdują się na założeniach istniejących lub dawnych młynów wodnych (Lesiak, Chełsty, Kurojady, Lorki, Straszewy, Trzcin).

Przepływa przez 10 jezior, do których należą: Dąbrowa Mała, Dąbrowa Wielka, Pancer, Rumian, Zarybinek, Tarczyńskie, Grądy, Zakrocz, Lidzbarskie i Fabryczne.

Dolina rzeki Wel składa się z kilku odcinków, zróżnicowanych pod względem morfologicznym:

• odcinek rynnowy łączący jeziora Dąbrowa Mała i Rumian,
• odcinki sandrowe, łączące obniżenie od rynny jeziora Rumian z rynną jeziora Tarczyńskiego, a także od jeziora Grądy do miejscowości Cibórz,
• odcinek erozyjny od Ciborza do Lidzbarka,
• odcinek rynnowy od Lidzbarka do miejscowości Kaczek,
• odcinek ujściowy od Kaczka do ujścia Welu do Drwęcy koło Bratiana.

Powyżej Węgorzewa rzeka rozlewa się na dwa ramiona - Węgorapę i Kanał Młyński, które łączą się po kilku kilometrach, na południe od Węgorzewa.
Płynie przez Krainę Wielkich Jezior Mazurskich i Krainę Węgorapy, obszary chronione Natura 2000 (SOOS Niecka Skaliska, OSOP Lasy Skaliskie) i OChK Dolina Gołdapy i Węgorapy.
Niemiecka nazwa tej rzeki to Angrapp.

Ciek ten płynie w okolicy Welskiego Parku Krajobrazowego. Jest to początkowy odcinek rzeki Wel.

Ciek ten jest najważniejszym prawobrzeżnym dopływem Welu. Płynie poza obszarem Welskiego Parku Krajobrazowego, od Tuszewa. Do Tuszewa nazywany jest Prątnicą. Jest to niewielka rzeczka ale o bardzo dużym spadku. Żyją w niej ryby łososiowate. Wędkarzy może interesować, że obowiązuje tu znaczek na rzeki górskie.