Zwierzęta

Ptaki o sylwetce charakterystycznej dla siewkowców, ze smukłą szyją i smukłym ciałem, z ostro zakończonymi skrzydłami i o rozmiarach ciała nieco większych od kosa. Samiec w szacie godowej nie do pomylenia z żadnym innym ptakiem. Wówczas charakteryzuje się wielobarwną kryzą (kołnierzem) na szyi wokół głowy i na piersi. Kryza może być jednolicie biała, czarna, może być w prążki, plamki w kolorach brązu, czerni, szarości, rudości i wszelkich kombinacji tych kolorów. Dodatkowo na głowie część piór tworzy coś na wzór sterczących uszu, a po bokach odsłania się łysa skóra. Samce tzw. satelitarne posiadają białą kryzę i ich ubarwienie ciała ma sporo akcentów bieli. Upierzenie pozostałych jest łuskowate w kolorach szarości i brązów, do czarnego z białym obrzeżeniem każdego pióra. Samica nie posiada kryzy, nie stroszy piór. Jest delikatna, jednak jej upierzenie również może mieć zmienne kolory od szarości do rudego i prawie czarnego, przeważnie jednak jest ceglaste, jaśniejsze w okresie spoczynkowym, pióra pokrywowe są jasno obrzeżone. W locie u dorosłych osobników widoczna biała smuga na skrzydle. Ptaki te mają pokrywy nadogonowe białe po bokach, co również rozróżnia je w locie od innych siewkowców. Ciało bataliona jest smukłe, nogi dość długie, ułatwiające brodzenie po płyciznach i podmokłych łąkach. Dziób prosty, w miarę krótki, ostro zakończony. W okresie spoczynkowym nogi i dziób szaroczarne, w okresie godowym ceglasto-brązowe, czerwone, brązowe. Samiec w szacie spoczynkowej upodabnia się do samicy, jednak jest od niej większy. Młode bataliony mają pod koniec lata pierzenie podobne do samicy, jednak na grzbiecie widać u nich wyraźne łuskowanie. Nogi mają zielonkawe.

Batalion, Philomachus pugnax

systematyka

Rząd: Siewkowe ( Charadriiformes )
Podrząd: Siewkowce ( Charadrii )
Rodzina: Bekasowate (Scolopacidae)

wygląd

występowanie

Ptak ten spotykany jest w środkowej i północnej Europie, oraz zachodniej Azji, jako ptak lęgowy chłodnego klimatu. Zimuje głownie w Afryce środkowej oraz w basenie Morza Śródziemnego i na wybrzeżu Europy zachodniej. W Polsce nielicznie lęgowy w północnej części kraju, głównie w Basenie Biebrzy i Narwi, a także pojedynczo w dolinach większych rzek w głębi kraju. Spotykane wiosną stada tokujących ptaków to głównie osobniki wędrowne, przemieszczające się na północ. Polska znajduje się na granicy zasięgu tego gatunku.

pokarm

Bezkręgowce zbierane na brzegu rzek, płytkich zbiorników wodnych, a także w roślinności podmokłych łąk. W czasie przelotu ptaki najliczniej zatrzymują się na żer na terenie spłyconych, lub spuszczonych stawów rybnych oraz w dolinach rzecznych. Drobne ślimaki, larwy i dorosłe owady, dżdżownice to podstawa ich pokarmu. Dodatkowo jagody i nasiona.

gniazdo

Gniazdo to niewielki dołek w ziemi wysłany delikatnie suchą trawą. Ukryte zazwyczaj w kępie traw. Wysiadywanie trwa 21 dni. Jajka w liczbie 4 kolorem są upodobnione do otoczenia. Ubarwione są zielono, brązowo, oliwkowo a na tym tle mają ciemniejsze plamki.
Pisklęta są zagniazdownikami, w kilka godzin po wykluciu są na tyle samodzielne, że potrafią biegać i zdobywać pokarm. Matka opiekuje się nimi, chroniąc je przez ok. 10 dni. Po tym czasie pisklęta stają się całkowicie samodzielne, a po kolejnych kilku dniach potrafią już latać.

ochrona

Gatunek uwzględniony w Dyrektywie Ptasiej, Art. 4.1 załącznik I. Ochronie podlegają także siedliska, gdzie spotykamy bataliony, min: zalewowe muliste brzegi rzek, ujścia rzek – Dyrektywa Siedliskowa, załącznik I.
Objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 roku w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz U z 2004 r. Nr 220,poz. 2237 ze zm.).
W Polskiej czerwonej księdze zwierząt jako gatunek EN zagrożony, status zagrożenia w Europie S, gatunek niezagrożony, którego status ochronny jest prawdopodobnie odpowiedni.
Konwencja Berneńska: załącznik III.
Konwencja Bońska: załącznik II.

Zagrożenia:
Tereny lęgowe batalionów ulegają w Polsce skurczeniu min. z powodu osuszania i melioracji łąk. Również zaniechanie wypasania bydła na nadrzecznych łąkach powoduje ich zarastanie krzewami i trzciną. W takich warunkach bataliony nie chcą tokować, ani zakładać lęgów. Sporym problemem jest też drapieżnictwo lęgowe, spowodowane nadmiernym wzrostem populacji norki amerykańskiej, lisa, kuny, czy kruków.

uwagi

Batalion ze względu na swój sposób tokowania nazywany był kiedyś bojownikiem. Nazwa ta do tej pory funkcjonuje wśród ludności zamieszkującej tereny, gdzie te ptaki przebywają. Nazwa łacińska bataliona również sugeruje, że jest to ptak odbywający walki. Wśród samców nie ma dwóch tak samo ubarwionych osobników. Dobrym sposobem obserwowania batalionów, bez ich płoszenia, jest podpływanie do nich łódką od strony rzeki.

biologia

Batalion tokuje i gniazduje na podmokłych łąkach, w dolinach rzek, na terenie ich rozlewisk. Podtapiane łąki muszą mieć jednak wspólną cechę: muszą być koszone, tak, aby nie posiadały roślinności wysokiej i nie zarastały trzciną, czy wierzbą. Batalion preferuje łąki o niskiej, najlepiej jednolitej roślinności trawiastej. Na takich terenach w okresie wiosennych przelotów bataliony zbierają się w grupy i tokują. Stada mogą liczyć do kilkuset osobników, jednak najczęściej obserwuje się stadka liczące około 20 osobników. Samce gromadzą się w grupy, aby odbyć walki, którym przyglądają się ze spokojem samice. Samce stroszą kryzy, pióra na całym ciele, unoszą skrzydła, co dodaje im wielkości i atakują się raz po raz. W całym stadku zazwyczaj kilka ptaków walczy w parach, kilka czeka. W grupie istnieje podział na samce tzw. niezależne (rezydenci) i satelitarne. Samce niezależne posiadają swoje małe terytorium, którego bronią przed innymi samcami niezależnymi, jednak pozwalają wchodzić na nie samcom satelitarnym. To te, które nie mają swojego terytorium i wykorzystują te należące do samców niezależnych. W ten sposób samce bez terytorium mogą kopulować z samiczkami, które przebywają na terytorium samców niezależnych. To powoduje wzrost atrakcyjności terytorium, z czego korzysta samiec niezależny. Samica, bowiem widząc terytorium z dwoma, lub trzema samcami chętniej z niego skorzysta. Bywa, że nagle wszystkie samce skaczą i się przepychają i nie można zauważyć, czy są wyznaczone jakieś terytoria. Walczące ptaki ganiają się po trawie, biją skrzydłami, podskakują, uderzają piersią i dziobem. W międzyczasie inne samce już kopulują z przychylnymi im samiczkami. Jeden samiec kopuluje z kilkoma samiczkami, także samice mogą kopulować z kilkoma samcami i ich potomstwo z jednego lęgu może mieć dwóch ojców. Często nie widzimy batalionów w trawie, dopóki nie zaczną podskakiwać i się przepychać. Większość ptaków jeszcze w tym czasie, czyli w maju odlatuje na północ, część zostaje w Polsce. Wówczas w czerwcu samce gubią godowe pióra i upodabniają się do samic. Samiczki natomiast szukają same miejsca na gniazdo i zajmują się wysiadywaniem jaj i wychowaniem piskląt. W roku samica zakłada gniazdo tylko raz. Jeśli gniazda są umieszczone blisko siebie, wówczas kilka samic może wspólnie wychowywać swoje pisklęta. Samica w przypadku zagrożenia może odwieść drapieżnika od gniazda, udając chorą. Samce nie biorą udziału w wychowaniu młodych. Bataliony odzywają się rzadko. W czasie wędrówek nawołują się krótkim kwek, kik, również samica nawołuje młode w podobny sposób.
Krajowe osobniki odlatują od nas już w lipcu i sierpniu, przelot trwa do końca września. W ostatnim 40-to leciu liczba ptaków w Polsce drastycznie spadła, głównie z powodu zarastania łąk i osuszania terenów podmokłych. Obecnie szacuje się, że liczba lęgowych samic w Polsce nie dochodzi do 100.

Opracowanie: Danuta Pepłowska-Marczak

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej.
"Niniejszy dokument został opublikowany dzięki pomocy finansowej UE. Za treść tego dokumentu odpowiada autor opracowania, poglądy w nim wyrażone nie odzwierciedlają w żadnym razie oficjalnego stanowiska UE"